TARİH VE KÜLTÜRÜN HARMAN OLDUĞU YER: NİKSAR

Niksar; Karadeniz Bölgesi’nin Orta Karadeniz Bölümü’nün iç kesiminde yer alan, Tokat iline bağlı bir ilçedir. Yüz ölçümü 955km² olan Niksar, 40° 35’ kuzey enlemi ile 36° 58’ doğu boylamı üzerinde bulunur. Deniz seviyesinden yüksekliği ortalama 350 m. olup kuzey batısında Erbaa, güney batısında Tokat, güneyinde Almus, güney doğusunda Reşadiye ve Başçiftlik ve kuzeyinde Akkuş ilçeleri vardır. Toprak bakımından ilin beş büyük ilçesinden birisidir. 

Kuzeyinde Canik Dağları, güneyinde Dönek Dağı ve bu iki dağın arasında ise Niksar Ovası yer almaktadır. Canik Dağları Karadeniz’e paralel uzanan platolarla kaplıdır. Bu platolardan Çamiçi Yaylası yalnız Niksar’ın değil Tokat’ın da en önemli yaylalarındandır. 

Akarsular bakımından oldukça zengin olan Niksar topraklarını Kelkit Çayı ve bu çayın irili ufaklı kolları sular. Kelkit Çayı’nın suladığı bereket kattığı Niksar Ovası, Karadeniz Bölgesi’nin en önemli ovalarından birisidir. 

Tarım arazisi bakımından elverişli bir ovaya sahip olan ilçenin % 53’ü orman ve fundalıklardan %12’si çayır ve meralarla kaplıdır. İlçe topraklarının %32’si ekilip dikilirken, yalnızca %3’ü elverişli değildir. 

Niksar’ın kuzeyindeki yüksek kesimlerde kayın, çam, gürgen, ladin; alçak kesimlerdeki düzlüklerde kavak, söğüt; ovada otsu bitkiler; vadilerde ise meyvelikler bitki örtüsünü oluşturur. 

Dağ ve ormanlarda yaşayan başlıca av hayvanları sansar, tavşan, kurt, ayı ve domuzdur. Kuş türleri içinde ise keklik, yaban ördeği ve bıldırcın önemli yer tutar. 

Niksar’da Orta Karadeniz bölümü iklimiyle, iç Anadolu iklimi arasında bir geçiş iklimi görülür. Kışlar genellikle ılık ve yağışlı, yazlar ise sıcak geçer. Her aya yağış alan İlçenin yıllık yağış ortalaması 475,2 mm, yıllık ortalaması ise 14,7 °C 'dir 

Canik Dağlarının Kelkit Vadisi’ne inen eteklerinde kurulan ve Kelkit Irmağı’nın geçtiği vadi boyunca uzanan Niksar’ın tabii güzelliklerini şehir merkezine 14 km. uzaklıktaki Çamiçi Yaylası perçinlenmektedir. 

Danişmendli, Selçuklu ve Osmanlı zamanlarının Türk-İslam Kültürünü yansıtan eserlerle donatılan şehir, tarihin izlerini bütün ihtişamıyla yaşatan zengin bir Açıkhava müzesi görünümündedir. 

1-Talazan Köprüsü

2-Lülecizade Kardeşler Çeşmesi

3-Çöreğibüyük Camii

4-Men Pharnaku Tapınağı

5-Kasım Ahmet Kervansarayı

6-Develik Hanı

7-Hacı Çıkrık Türbesi

8-Kırkkızlar Türbesi

9-Hoca Sultan Çeşmesi

10-Keşfi Camii

11-Seğmenli Köprüsü

12-Matori Hamamı 

13-Leylekli Köprü

14-Erzurumlu Emrah Türbesi

15-Hükümet Konağı Çeşmesi

16-Hükümet Konağı

17-Çilhane Köprüsü

18-Taşmektep

19-Cin Camii

20-Yağıbasan Türbesi

21-Yağıbasan Medreresi

22-Niksar Kalesi

23-Yusufşah Türbesi

24-Büyük Hamam 26-Ulu Camii

27-Kaleiçi Çeşmesi

28-Kale Hamamı

29-Doğanşah Alp Türbesi

30-Kulak Tekkesi

31-Akyapı Kümbeti

32-M.Ahmet Danişmend Gazi Türbesi

33-Çavuş Hamamı

34-Sungurbey Türbesi

35-Çepnibey Türbesi

36-Tamatorgos Kilisesi

37-Hüseyingazi Köyü Kaya Mezarı  

 

MELİK AHMET DANIŞMEND GAZİ TÜRBESİ 

 

         Şehir Merkezinde Gazi Mezarlığı içerisindedir. Halk arasında Melik Gazi adlı ile bilinen bir Danişmendli eseridir. Niksar Fatihi Danişmend Ahmet Gazi H.447’de Canik, Herkümbet kalesini muhasara ettiği bir sırada şehit edilince, cenazesi Niksar’a getirilerek anılan yere defnedilmiştir.

        Türbe kare şeklinde bir salon ihtiva eder ve üçgen şeklinde bir pervaz üzerine yerleştirilen yuvarlak bir kubbe ile örtülü iken daha sonra kiremit çatılı bir tavanla kapatılmıştır.

 

ULU CAMİİ

 

            İlçenin doğu çıkışında Cepnibey Mahallesi, Fatih Sultan Mehmet (Hükümet) caddesi üzerinde 295 ada, 28 nolu parselinde kayıtlı bulunan Ulu Camii, 12. yüzyılda Danişmendliler döneminde inşa ettirilmiştir. Camii Kültür Bakanlığı Kayseri Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulunun koruma altına alınmıştır. 

 

KIRKKIZLAR KÜMBETİ 

 

          Eser cedit mahallesi kırkkızlar sokağında bulunmaktadır. Banisi ve inşa tarihi belli değildir. Ancak üslûp özellikleri itibariyle XII. Yüzyılın ilk çeyreğine tarihlenmektedir. Kümbetin inşası ( H.617-M.1220 ) tarihine yakın bir tarih olarak gösterilmektedir.

           Kümbet Anadolu’da az sayıda bulunan tuğla işçiliğine sahiptir. İçte ve Dışta sekizken plândır. İki katlı olan yapının alt kısmında mumyalık yer alır, Girişi, kuzey doğu cephesindedir.

 

TALAZAN KÖPRÜSÜ

 

            Eski Niksar- Erbaa karayolunda, Kelkit ırmağı üzerinde kurulan köprü kesme taştan yapılmış olup yedi sivri kemer üzerine oturtulmuştur. Köprü üzerinde kitabe olmadığı için ne zaman yapıldığı bilinmemektedir. Eserin Selçuklu Köprü mimarisi özelliklerini taşıdığına binaen bu dönemde yapıldığı tahmin edilmektedir. Boyu 147 m. eni 10m.yüksekliği 9m. dir. 2013 Yılında demirli bölümü alınıp yeniden yapılmıştır.

 

YILANLI KÖPRÜ 

 

          Şehir içindeki Çanakçı Çayı üzerinde bulunan tek kemer gözlü ve yarım daire şeklindedir. Köprünün orta bölümünde bulunan bir taş üzerinde ağzında yılan bulunan bir leylek figürü yer almaktadır. Bu yüzden halk arasında Yılanlı yada Leylekli Köprü diye anılmaktadır.Kemer kısmı kesme taş, diğer kısımları moloz taşlar ile örgülüdür.

 

 

NİKSAR KALESİ 

 

           Niksar Kalesinin ne zaman yapıldığı tam olarak bilinmemekte, orta çağdan kaldığı sanılmaktadır. Şehrin kuzeyinde yüksek bir tepe üzerine iç kale ve dış kale olmak üzere üç ölümden inşaa edilmiştir. Romalılardan beri stratejik öneme sahip olan Niksar kalesi Bizans, Danişmendliler, Selçuklular ve Osmanlılar döneminde de bu özelliğini korumuştur.

 

ÇÖREĞİ BÜYÜK CAMİİ 

 

           İlçe merkezinde Cahit Külebi caddesinde, şehir girişinin sağında Lülecizade kardaşler çeşmesi yanındadır. Günümüzde camii olarak ibadete açık olup sadece kapı portali orijinal olarak korunmuş, diğer bölümler tamamen yenilenmiştir. Mevcut kitabesi bulunmayan yapının orjinalinin ve portalinin muhtemelen 13. yüzyılda yapıldığı tahmin edilmektedir.

               Kapı üzerinde bir kitabenin olması gerekirken bugün onun yerine mermerden yapılmış sembolik bir kitabe bulunmaktadır. Dikdörtgen plânlı, kiremit çatılı ahşap caminin kuzey cephesinde minaresi yer alır. Güney duvarında altı, doğu batısında üçer pencere bulunmaktadır ve Niksar’ın en önemli tarihi eser camiileri arasında yer alır.

 

NİKSAR EVLERİ

 

        Niksar, Kültür Bakanlığınca koruma altına alınmış birçok tarihi eseri ile tarih, tabiat ve kültürün buluşma noktasıdır. 

 

AYVAZ SUYU VE PARKI 

 

          Niksar Ayvaz Suyu Niksar’ın hemen yanı başında kendi adıyla anılan yöreden kaynak suyu olarak çıkar. Tarihi tespit edilmeyecek kadar eski olan Ayvaz Suyu kalite sıralamasında da dünyanın ikinci suyudur.

           Evliya Çelebi Seyahat namesinde Ayvaz Suyu’ndan şöyle söz eder;

           Şehrin kıble tarafı dışında haylice mesafede güzel ve küçük binalı bir ılıca vardır. Suyu çok faydalıdır. Gayet lezzetli ve hayat suyudur. Birçok hastalığa faydalı olduğundan dört bir yandaki memleketlerden Temmuz’da gelip nice bin aile tedavi için yıkanırlar ve suyundan içip geri dönerler.

Kalitesi ve lezzeti ile anılan yurdumuzun dört bir yanında müşterisi vardır. Ayvaz Suyu lezzetli ve şifası ile piyasa değerine sahip olmanın itibarını yaşamaktadır.

 

ÇAMİÇİ YAYLASI 

 

           Deniz Seviyesinden yaklaşık 1350 m. yüksekte bulunan Çamiçi Yaylası Niksar şehir merkezine sadece 15 dakika uzaklıktadır.

          Niksar’da yazın bunaltıcı sıcakları yaşanırken bu sıcaklardan kurtulmanın en kısa yoludur Çamiçi.

Çamiçi’nin çam kokulu serin havası doğal bir tedavi niteliğinde olup dinlenmek isteyenlere tavsiye edilir.

Denizden vazgeçemeyenler ise 1-1,5 saat uzaklıktaki Ünye’ye günübirlik gidip gelebilirler. 

Yaylada uygun fiyatlarda kalabileceğiniz moteller, dağ evi ve Niksarlının sizi misafir edebileceği bir çok ev bulunuyor.

            Yayla kış aylarında karlarla kaplandığında ise bambaşka bir güzelliğe bürünmektedir. Kış sporları için henüz gerekli girişimler yapılmasa da yayla halkı bu zevkten kendisini mahrum etmemektedir. Hafta sonları yaylaya çıkan Niksarlılar araçlarına bağladıkları kızaklarıyla karın tadını çıkarırlar.

Çamiçi Yaylası’nın daha yüksek kısımlarında bulunan dağ köylerinin kütük evleri şehir insanıyla doğanın buluştuğu bir noktadır. Yurt dışında yaşayan Niksarlıların yaz aylarında birer tatil cenneti gibidir dağ köyleri. 

 

 

                                  NİKSAR TÜRKÜLERİ

                          KALENİN BEDENLERİ

                         Kalenin bedenleri

                         Koyverin gidenleri

                         İpek bürük bürülmüş

                         Niksar’ın fidanlar

 

                            Kaleden iniyordum

                            Çağırsam dönüyordum

                            Aşkından kirbit oldum

                            Üflesen sönüyordum

 

                    Hopa şina şinanay şinanay nay

                    Şinanay yavrum şinanay.

 

                           FADİK   

 

                     Niksar’ın önünde koyun yazısı

                     Fadiği sorarsan ana kuzusu

                     Böyle miydi anlımızın yazısı

                     Düzenin çağ imiş nazlı fadiğim

                     

                     Sarı saman gibi sararttın beni 

                     Acı kahve gibi kararttın beni

                     Varıyon dedinde aldattın beni

                     Düzenin çağ imiş nazlı fadiğim

 

                      KELTEPE’NİN TAŞLARI   

 

                     Keltepe’nin taşlarını koyun mu sandın

                     Sevip sevip ayrılmayı oyun mu sandın

                     Şu Niksar’ın gürgenleri yıkılmadı mı

                     Yar üstüne yar sevmeye sıkılmadın mı?

 

                     Çoşkun sular gibi çağlatma beni 

                     Yetimlikten büyüdüm ağlatma  beni

                     Üç aşağı üç yukarı salla mendilini

                     Öksüzlükten büyüdüm ağlatma beni.

 

                                 BURÇAK TARLASI   

 

                     Sabahtan kalktım ezan sesi var

                     Ezan sesi değil burçak yası var

                     Sorun şu herifin kaç tarlası var

                     Aman pek zor imiş burçak yolması 

                     Burçak tarlasında gelin olması

                     

                     Elimin kınası hamur ettiler

                     Gözümün sürmesini kömür ettiler

                     Burçak tarlasında gelin ettiler

                     Aman pek zor imiş burçak yolması

 

                     Yeni hamamdan çıktım sağdır selamet

                     Eviböğüm evi önünde koptu kıyamet 

                     Yüzbaşıoğlu der ki bu ne alamet

                     Seherde açılan güller solsun  

                     Bize tuzak kuran Allah’tan bulsun

                     

                     Maduru dereleri dardır geçilmez    

                     Merker suyu soğuk bir dem içilmez 

                     Deli Mehmet gibi yiğittin geçilmez 

                     Seherde açılan güllerin olsun 

 

                        DİYORLAR BİZE  (ŞİİR)

 

                     Düzgün mısmıldır, başörtüsü bürük,

                     Lahana kelem, dağ armudu çördük,

                     İştaha mada, azıcığa ecücük,

                     Alkışada çekip diyorlar bizde.

 

                     Merdiven badaldır, çeket ise saru,

                     İğneye biz derler, dibeğe sahu

                     Sitil kovadır, çeket ise saru

                     Sedired ahat diyorlar bizde.

 

                     Behni yem yeridir, arazi yazu

                     Hindi culuhtur, saç ekmeği cızlap

                     Patetese kostil  sahiye essah

                     Kızılçıga zohal diyorlar bizde

 

                     Takulya nalindir  çok bilbiş çepil

                     İçi boş küfüktür  çabuk kızan çitil

                     Şubata göçük yatağa da mitil 

                     Bekliye ellağam diyorlar bizde

 

                     Biber issot eceleci hetelek

                     Elbise urbadır sırıksa herek

                     Fasülye çiğit raf ise terek

                     Muşmulaya töngel diyorlar bizde

 

                     Koşmak seirtmektir boğaz ise ümük

                     Keh uçurumdur kısaboylu güdük

                     Aşgana mutfak pis boğaza sümsük

                     Çınara kavlağan diyorlar bizde

 

                     Ağleş dur demek çirkin ise kaşmer

                     Ahucuk iştedir gzetmek işmar

                     Yufkaya işkefe salçaya pelver

                     Mandaya kömüş diyorlar bizde

 

                     Azıcık bidıhım tatsıza sasuh

                     Boduç  su kabıdır ayran da gatıh

                     İşkembeye mimbar çiviyede mıh 

                     Bileziğe kol bağı diyorlar bizde

 

                     Şip cabuk demek kötü de irezil

                     Forus  horoz kevgirde ilistir

                     Kaynağa göze peçeteye peşkir

                     Geçen yıla bıldır diyorlar bizde

 

                                               M. Necati GÜNEŞ

                                               Tarih Öğretmeni